მსოფლიოს სხვადასხვა წერტილში მომხდარა ფაქტი, როცა მოსწავლემ თანაკლასელებს და მასწავლებლებს ცეცხლი გაუხსნა. რატომ კლავენ ბავშვები და რატომ ეწყობა სკოლებში სისხლიანი გარჩევები - კლინიკურმა ფსიქოლოგმა პიტერ ლენგმანმა სკოლებში მომხდარი „სროლების“ ისტორიები დეტალურად შეისწავლა, გამოიკვლია მათი თანაკლასელების და მასწავლებლების ჩვენებები და სცადა პასუხი გაეცა ამ კითხვისთვის.
საიდან დაიწყო სკოლაში ცეცხლის გახსნის ფაქტები
სკოლაში სროლების ეპიდემია 1999 წელს დაიწყო, როდესაც ორმა ამერიკელმა სტუდენტმა, ერიკ ჰარისმა და დილან კლებოლდმა კოლუმბინის საშუალო სკოლაში ცეცხლი გახსნეს. მათ 15 ადამიანი მოკლეს და 45 ხელნაკეთი ბომბის აფეთქებას აპირებდნენ.
ვინ არის დამნაშავე იმაში, რომ სკოლის კიდევ ერთმა მოსწავლემ აიღო იარაღი? ეს კითხვა დასვა კლინიკურმა ფსიქოლოგმა პიტერ ლენგმანმა, რომელმაც გააანალიზა ამასთან დაკავშირებული ჩანაწერები, გამოხმაურებები და დღიურები, თანაკლასელების და მასწავლებლების ჩვენებები და სულ მალე გამოსცემს წიგნს „რატომ კლავენ ბავშვები. რა ხდება მსროლელის გონებაში“.
გთავაზობთ ამონარიდებს ამ წიგნიდან, რომელიც მოვლენებს პირველ პირში მოგვითხრობს:
„მიუხედავად იმისა, რომ დიდხანს ვიკვლევდი ამ ფაქტებს, არ მაქვს ამ კითხვაზე მარტივი პასუხი, ვერც ფორმულას შემოგთავაზებთ იმის პროგნოზირებისთვის, თუ ვინ გახდება მასობრივი მკვლელი. წიგნის ბოლოს არ იქნება A + B + C = სკოლის მსროლელი -ს მსგავსი ზუსტი მიგნება. თემა ძალიან რთულია და ჩვენ ჯერ კიდევ ბევრი რამ არ ვიცით. თუმცა, მე მჯერა, რომ ეს წიგნი ნათელს მოჰფენს ფენომენს, რომელიც მედიაში გაშუქების მიუხედავად, ბუნდოვანი რჩება. იმედი მაქვს, რომ სკოლის მსროლელების შესახებ ჩვენი ცნობიერების ამაღლებით, უკეთ შევძლებთ გამაფრთხილებელი ნიშნების ამოცნობას, დროულად ჩარევას და სიცოცხლის გადარჩენას“.
"სკოლებში შეჭრილ მკვლელებს მედია ხშირად წარმოაჩენს როგორც მარტოსულებსა და გარიყულებს, რომლებიც შურის საძიებლად სჩადიან ამას. სინამდვილეში ასე არ არის. ჩემ მიერ განხილული 10 მსროლელიდან 9 იყო დეპრესიული, 10-დან კი მხოლოდ 1 იყო გარიყული, დანარჩენებს საკმაოდ ბევრი მეგობარი და ნაცნობი ჰყავდათ, რომლებთან ერთადაც სხვადასხვა სოციალურ აქტივობებში მონაწილეობდნენ, სეირნობდნენ, ტელეფონზე საუბრობდნენ, ვიდეოთამმაშებს თამაშობდნენ და სპორტულ გუნდებშიც ასპარეზობდნენ. შესაძლოა მათ არ ჰქონოდათ ის სოციალური წარმატება, რაზეც ოცნებობდნენ, თუნდაც საწინააღმდეგო სქესთან, მაგრამ მათ მარტოსულებს ვერ ვუწოდებთ."
" შესანიშნავი მაგალითი იმისა, თუ როგორ შეიძლება იყოს რეპორტაჟი შეცდომაში შემყვანი, არის ერიკ ჰარისისა და დილან კლებოლდის შემთხვევა, რომლებსაც ხშირად მოიხსენიებდნენ გარიყულებად. ყველაფერი კი მხოლოდ საწინააღმდეგოზე მიუთითებს. ჯერ ერთი, მარტოსულები ვერ იქნებოდნენ, რადგან საუკეთესო მეგობრები იყვნენ. სხვა რომც არ ჰყოლოდათ, ერთმანეთი ჰყავდათ. მაგრამ სხვა მეგობრებიც მრავლად ეხვიათ გარს და სასკოლო ცხოვრებაში ძალიან აქტიური ბიჭები იყვნენ."
„სკოლაში სროლების გამომწვევი მიზეზებად ყველაზე ხშირად ასახლებენ ბულინგს, თითქოს ცეცხლი ბულინგის მსხვერპლმა შურისძიების მიზნით გახსნა. თუმცა, სინამდვილეში სიტუაცია გაცილებით რთულია.
თავდამსხმელები იშვიათად კლავდნენ მათ, ვინც ტკივილი მიაყენა. როცა კონკრეტულ მსხვერპლს ირჩევდნენ, ისინი უფრო ხშირად ის გოგოები იყვნენ, რომლებმაც მსროლელის გრძნობები უარყვეს, ვიდრე ხულიგნები, რომლებიც მას აბულინგებდნენ. თუმცა, ყველაზე ხშირად მსროლელები ცეცხლს უხსნიან მასას ისე, რომ კონკრეტულად ვინმეს არ უმიზნებენ. როგორ შეიძლება თავდასხმა იყოს შურისძიება ბულინგისთვის, თუ მსროლელები, როგორც წესი, შემთხვევით ადამიანებს კლავდნენ?”
"ზოგიერთ შემთხვევაში მსროლელები თავად იყვნენ აგრესორები. მაგალითად, კიპ ქინკლი და ენდრიუ გოლდენი აბუჩად იგდებდნენ თანატოლებს. ისინი თავად იყვნენ მუქარისა და შეურაცხყოფის წყარო და არა მსხვერპლნი. ისინი საშიშ თინეიჯერებად ითვლებოდნენ, რომლებსაც ყველა უფრთხოდა."
"სკოლის მსროლელები პრობლემების მქონე ადამიანები არიან. ისინი არ არიან ბავშვები, რომლებსაც შურისძიება სწყურიათ ბულინგის შემდეგ. არც ისინი, რომლებიც კრიმინალურმა ისტორიებმა გაიტაცა, არც ის ბავშვები, რომლებსაც, უბრალოდ, სურდათ მსოფლიოს გაეგო მათ შესახებ. ისინი სერიოზული ფსიქოლოგიური პრობლემების მქონე ბავშვები არიან. სასკოლო მკვლელობების გაშუქებისას ეს ფაქტი ხშირად იგნორირებულია ან მინიმუმამდეა დაყვანილი.
„ბევრი ფიქრობს, რომ სკოლის ყველა მსროლელი მამაკაცია და ასეცაა. თუმცა გოგონებს შორისაც აღმოჩენილან მკვლელები.
შალისა 14 წლის იყო და ვაშინგტონის გარეუბანში ცხოვრობდა. ის კლინიკაში მამნამ დააწვინეს, სანამ მშობლების დახოცვას, სკოლაში ცეცხლის გახსნას და თვითმკვლელობის განზრახვას მომიყვანდა სისრულეში. ამ გეგმის შესახებ მან მეგობარს უთხრა, რომელმაც სკოლის ფსიქოლოგს გაანდო. გოგონას საძინებლის ჩხრეკისას მშობლებმა დიდი სანადირო დანა იპოვეს. საშიშროება უფრო დიდი იყო, რადგან შალიზას ნადირობის მოწმობა ჰქონდა და იარაღის გამოყენებაც იცოდა. ოჯახს ბევრნაირი იარაღი ჰქონდა სახლში. ისინი მაშინ მოიშორეს თავიდან, როცა შალიზას ქცევა გაუარესდა - ყველაფერი გაიტანეს პისტოლეტის გარდა, რომელიც ვერსად იპოვეს. როდესაც მამამ მთელი სახლი დაათვალიერა, მისი ქალიშვილის საძინებელში ლეიბის ქვეშ დაკარგული იარაღი იპოვა. გოგონას დანა და პისტოლეტი გეგმის შესასრულებლად მზად ჰქონდა.
რატომ დასჭირდა მას ეს? შალიზამ თქვა, რომ სახლში ცუდად ექცეოდნენ, თუმცა დეტალებს არ არ ჰყვებოდა. მისი ერთადერთი ბრალდება ის იყო, რომ მამამ ერთხელ დაარტყა. თუმცა, მამის თქმით, მან სილა გაარტყა გოგონას გინების პასუხად.
შალიზას თქმით, თუ ოჯახს ამოხოცავდა, ყველა პრობლემა თავისთავად გაქრებოდა. სკოლაში ადამიანების მოკვლის მიზეზი კი ის იყო, რომ ერთმა ბიჭმა დასცინა. მისი მკვლელობის გეგმები განსაცვიფრებელ რეაქციად ჩანდა მინიმალურ პროვოკაციებზე.
მდგომარეობას ართულებდა მძიმე დეპრესია და სუიციდური აზრები. ერთის მხრივ, შალიზა ამტკიცებდა, რომ ყველა პრობლემა გაქრებოდა, თუ მისი ოჯახი დაიღუპებოდა. მეორეს მხრივ, მას სჯეროდა, რომ „ყველა ბედნიერი იქნებოდა“, თუ თავად მოკვდებოდა. შალიზამ თქვა, რომ მომავლის იმედი არ აქვს და არც არაფერი აქვს, რის გამოც სიცოცხლე ღირს.
საბოლოოდ ოჯახში იყო პრობლემა თუ მის თავში?
იმის მიხედვით, რაც შალიზამ აღიარა, პრობლემა მის გონებაში იყო. მან თქვა, რომ ბავშვობიდან ესმოდა მამაკაცის და ქალის ხმები. ხმა ხან ამხნევებდა, ხან შეურაცხყოფას აყენებდა და ხან მბრძანებლობდა. მათ უთხრეს, რომ საპასუხო დარტყმა მიეყენებინა მათთვის, ვინც აწყენინებდა.
შალიზას ადამიანებისა და დემონების ვიზუალური ჰალუცინაციებიც აწუხებდა.
გოგონას უჩვეულო იდეებიც გაუჩნდა. მაგალითად, სჯეროდა, რომ მისი აზრები მის გარშემო ტრიალებდა და ხალხი ხედავდა მათ. თავად ფიქრებიც უცნაური იყო. მიუხედავად ძლიერი სუიციდური ტენდენციებისა, მაინც თქვა, რომ ცხოვრების სამი მიზეზი ჰქონდა: შვილები. ასაკის გამო, მას უკვე შეეძლო მშობიარობა, მაგრამ არაფერი მიუთითებდა იმაზე, რომ ოდესმე ორსულად ყოფილიყო ან ემშობიარა. ჩემი მხრიდან ბევრი ეჭვისა და კითხვის შემდეგ, შალიზამ აღიარა, რომ მისი „შვილები“ სინამდვილეში პლუშის სათამაშოები არიან. ის მათთან ერთად თამაშობდა და თავს ირწმუნებდა, რომ ისინი ბიჭები და გოგოები იყვნენ. ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში ფსიქოლოგსაც დაბეჯითებით განუცხადა, რომ სამი შვილი ჰყავდა.
როგორი იყო შალიზა საზოგადოებაში?
ფსიქოლოგიური გამოკვლევის შემდეგ პიროვნების პროფილმა მიუთითა, რომ იგი ძნელად უახლოვდებოდა ადამიანებს და თანატოლებთან ურთიერთობისას არათავდაჯერებული იყო. მისი ერთი ნაწილი საერთოდ არ იყო დაინტერესებული პირადი ურთიერთობებით. თუმცა, მეორე ნაწილს სურდა ადამიანური სითბო, სამაგიეროდ, ზედმეტად ეშინოდა უარყოფის, ამიტომ ემოციურ და ინტიმურ ურთიერთობას გაურბოდა.
შალიზა აშკარად ჯდება ფსიქოპატის კატეგორიაში. მისი სიმპტომებია სოციალური გათიშვა, უცნაური იდეები, ხმების მოსმენა და დემონების დანახვა."
„აღსანიშნავია, რომ ყველაზე მთავარი საფრთხე სწორედ შალიზა იყო. ჯერ ერთი, ის გოგოა და მისგან არავინ ელის თავდასხმას. მეორეც, არ იყო აგრესიული, არ იზიდავდა ძალადობრივი სცენები, მუსიკა თუ ვიდეოთამაშები.
მთავარი ის არის, რომ არ არსებობს სკოლის მსროლელის პროფილი, რომლითაც დადგინდებოდა, თუ რამდენად საშიშია ეს თუ ის ბავშვი. საფრთხის შეფასება ეფუძნება ქცევას და არა მუსიკალურ გემოვნებას, ძალადობის სიყვარულს ან ნეგატიურ მისაბაძ მოდელებს. შალიზა განსხვავდება სკოლის მსროლელის პოპულარული იმიჯისგან, მაგრამ სწორედ ის ინახავდა იარაღს მასობრივი მკვლელობისთვის“.