ძილის აპნოე, უძილობა და ტვინის ჯანმრთელობა - მშობლები

"თოდუას კლინიკის" ვერის ფილიალის ნევროლოგ - თეა მაისურაძის რჩევები

ძილი საბაზისო ბიოლოგიური საჭიროებაა, რომლის ქრონიკული დარღვევაც გავლენას ახდენს როგორც ტვინის ფუნქციებზე, ისე გულ-სისხლძარღვთა ჯანმრთელობაზე. ობსტრუქციული აპნოე ხშირად შეუმჩნევლად აზიანებს ორგანიზმს; ხვრინვა, ღამის ახრჩობა, დილის მძიმე მდგომარეობა და დღის თვლემა—ეს არის სიგნალები, რომლებიც პოლისომნოგრაფიასა და ნევროლოგთან კონსულტაციას საჭიროებს. აპნოე მხოლოდ დისკომფორტს არ უკავშირდება და ზრდის როგორც ცერებრული იშემიისა და ინსულტის რისკს,ასევე აზარალებს მეხსიერებასა და პროდუქტიულობას. სწორი დიაგნოსტიკა და დისციპლინა რეალურად აუმჯობესებს როგორც ძილს, ისე მეხსიერებასა და კონცენტრაციას.ძილის დარღვევა - ადამიანისთვის ნებისმიერ ასაკში შესაძლოა მნიშვნელოვან გამოწვევად იქცეს . როგორც უძილობა ასევე დღის განმავლობაში ძილიანობა ორგანიზმისთვის ენერგიისა აღდგენის მთავარი წყაროა, ამავდროულად ცნობიერების შეცვლის ერთადერთფიზიოლოგიურ ნორმალურ მდგომარეობას წარმოადგენს. ნევროლოგ თეა მაისურაძისგან შეიტყობთ რა პროცესები მიდის ადამიანის ორგანიზმში ძილის დროს, რატომ გახდა უძილობა ასეთი გავრცელებული, რა არის ძილის აპნოე და როგორ უნდა ვიმოქმედოთ სწორად.

ქ- ნო თეა უძილობა დღევანდელ რეალობაში — რატომ არის ასეთი გავრცელებული და რომელი ნევროლოგიური მექანიზმებია ჩართული?

უძილობა ქრონიკული დარღვევაა, როდესაც ძილის ყველა პირობის მიუხედავად ადამიანს ჩაძინება, ღრმა ფაზის შენარჩუნება ან ადრე გამოღვიძება დარღვეული აქვს. პრობლემის მასშტაბურობას ცხადყოფს ისიც, რომ ექიმს უძილობის მქონე პაციენტების მხოლოდ 20–40% მიმართავს, ამიტომ ინსომნია ხშირად დაუდიაგნოსტირებელ პროცესად იქცევა. ნევროფიზიოლოგიურად ძილს ტვინის აღმავალი რეტიკულარული ფორმაცია და ერთმანეთის მიმართ რეციპროკულად მოქმედი ნეირომედიატორული სისტემები არეგულირებს: ფხიზლობის დროს აქტიურია მონოამინერგული, ხოლო ძილისას—სამშემი ქოლინერგული წრედები. ამ სისტემების „სტაბილიზატორია“ ჰიპოთალამუსის ორექსინ-ჰიპოკრეტინის ნეირონები, რომლებიც ძილსა და ფხიზლობას შორის წყვეტილი გადასვლებისგან გვიცავენ . დღე ღამური რიტმის დარღვევა შესაძლოა ძლიერი ფსიქო-სოციალური დატვირთვის, სტრესის, შფოთვის, დეპრესიის მიზეზიც გახდეს.

არსებობს პარადოქსული უძილობაც—როცა ობიექტურად ძილის ხანგრძლივობა საკმარისია, მაგრამ სუბიექტურად არასაკმარისად და შეწყვეტილად აღიქმება. ინსომნია შეიძლება იყოს პირველადი—როცა თავადაა ძირითადი პრობლემა, ან მეორადი—როცა განპირობებულია სხვა მდგომარეობებით: მაგალითად როგორებიცაა: კუჭ-ნაწლავის წყლულოვანი დაავადებები, გულ-ფილტვის პათოლოგიები, პროსტატის ადენომით გამოწვეული ნიქტურია, მოუსვენარი ფეხების სინდრომი, ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების მოხმარება, შფოთვითი აშლილობა და დეპრესია. ასაკის მატებასთან ერთად იმატებს დღის თვლემა და მცირდება ღამის უწყვეტობა, რაც მდგომარეობას ხშირად კიდევ უფრო ართულებს.

რა არის ძილის აპნოე და როგორ მოქმედებს დღის პროდუქტიულობასა და ტვინის ფუნქციებზე?

ძილის აპნოეს ძილის პერიოდში სუნთქვის განმეორებადი შეჩერებები ახასიათებს. ძირითადად ორი ტიპის განვითარებით - ობსტრუქციული, როცა ზედა სასუნთქი გზები იხშობა და ცენტრალური, როცა ტვინის ღეროს დისფუნქციის გამოსუნთქვის ცენტრალური პროცესი სუსტდება. ობსტრუქციულ აპნოეს თან ახლავს ხვრინვა, ღამით სუნთქვის გაჩერების ეპიზოდები, ხშირი გამოღვიძებები, დილით დაღლილობა და ძილიანობა, რაც პირდაპირ აზიანებს ყურადღებას, რეაქციის სიჩქარეს, მეხსიერებასა და პროდუქტიულობას. რამდენიმე კვირაში ვითარდება ჰიპერკაპნია და ჰიპოქსია, მატულობს სისტემური და ფილტვის არტერიული წნევა, ჩნდება არითმიები; გრძელვადიან პერსპექტივაში შესაძლოა ჩამოყალიბდეს არტერიული ჰიპერტენზია, ფილტვისმიერი გული, პოლიციტემია და გულის უკმარისობა. სიმსუქნესთან თანხვედრა ქმნის ე.წ. „პიკვიკის სინდრომს“, რომელიც გამოიხატება განსაკუთრებული დღის ძილიანობითა და სუნთქვის დარღვევით. ცენტრალური აპნოე განსაკუთრებით საგანგაშოა, რადგან ხშირად უკავშირდება ტვინის ღეროს პათოლოგიას ან გულის შეგუბებით უკმარისობას. ხვრინვის, ღამის „დახრჩობის“, დილის მძიმე მდგომარეობისა და დღის თვლემის შემთხვევაში საჭიროა პოლისომნოგრაფიული კვლევა დიაგნოზის დასაზუსტებლად.

რომელი ნევროლოგიური დაავადებები ან მდგომარეობები იწვევს ძილის დარღვევას?

ნევროლოგიური მიზეზები ფართოა. ცენტრალურ აპნოეს ხშირად საფუძვლად უდევს ტვინის ღეროს სტრუქტურების დაზიანება ან დეგენერაცია: ბულბარული პოლიომიელიტი, ლატერალური მედულარული ინფარქტი. მოუსვენარი ფეხების სინდრომი არღვევს ჩაძინებას და ძილის უწყვეტობას, ხოლო შფოთვითი აშლილობა—ფხიზელ, წყვეტილ ძილს .დეპრესიას ახასიათებს ადრეული გამოღვიძება და ძილის „შებრუნება“. ასაკობრივი ცვლილებებიც მნიშვნელოვან როლს თამაშობს.

შეგვიძლია თუ არა ძილის ხარისხით ვივარაუდოთ მეხსიერების ან კონცენტრაციის პრობლემების განვითარება?

ეს საკმაოდ ხშირი გამოწვევაა, ქრონიკული ძილის დარღვევა, განსაკუთრებით ნელი ტალღის ძილის ფრაგმენტაცია, წინ უსწრებს დღის ძილიანობას, ყურადღებისა და კონცენტრაციის გაძნელებას. ღრმა ფაზა კრიტიკულია ორგანიზმის აღდგენისა და ტვინის „დამშვიდებისთვის“, ამიტომ მისი დაქვეითება სწრაფად აისახება ქცევებზე, მოტივაციასა და პროდუქტიულობაზე. თუ ძილის ხარისხი გაუარესდა და მალევე მოჰყვა მეხსიერების ან კონცენტრაციის პრობლემები, ეს არის სიგნალი დროული გამოკვლევისა და მართვის საჭიროებაზე.

რამდენად ეფექტიანია თანამედროვე არაფარმაკოლოგიური მეთოდები უძილობის წინააღმდეგ (მაგ., CBT-I, მედიტაცია, რუტინა)?

ყველაზე შედეგიანი გზა, რომელიც წამლებს არ ეყრდნობა, არის CBT‑I — სპეციალური პროგრამა, სადაც ადამიანი პრაქტიკულ ქცევებს სწავლობს: როგორ მოვემზადოთ დაძინებისთვის, რა გავაკეთოთ მაშინ, როცა ვერ ვიძინებთ და როგორ შევცვალოთ ის აზრები/ჩვევები, რომლებიც ჩაძინებას გვიზიანებს . ოფიციალური რეკომენდაციებითაც CBT‑I ქრონიკული უძილობის №1 არჩევანია, რადგან ეფექტურია და გვერდითი ეფექტები თითქმის არ აქვს.მედიტაცია და რელაქსაცია „ამშვიდებს“ ორგანიზმს: კლებულობს სტრესის ჰორმონი (კორტიზოლი), იმატებს „ძილის ჰორმონი“ (მელატონინი) და ტვინი უფრო მარტივად გადადის ძილის რეჟიმზე. კვლევებშიც ჩანს, რომ ასეთ დროს ღრმა და სწრაფი ძილის ფაზები უკეთესდება, რაც დილას აცლის „გაუმზადებლობას“. გარემოს ოპტიმიზაციისთვის სასურველია სტაბილური რეჟიმი, საწოლის „მხოლოდ ძილისთვის“ გამოყენება, დილის ერთსა და იმავე დროს ადგომა, დღის ძილის შეზღუდვა და საწოლში გატარებული დროის მართვა.

როდის არის საჭირო ნევროლოგთან კონსულტაცია ძილის პრობლემების დროს—სად არის „წითელი ალმები“?

დაუყოვნებლივ მიმართეთ სპეციალისტს, თუ გაქვთ აპნოეს ნიშნები—ხმამაღალი ქრონიკული ხვრინვა, ძილისას სუნთქვის შეჩერების ეპიზოდები, ღამის ქოშინი ან ხრჩობა, დილის მძიმე მდგომარეობა და გამოუძინებლობის შეგრძნება, დღის ძილიანობა. ასევე კონსულტაცია მნიშვნელოვანია, თუ ინსომნია ქრონიკულია და სამ თვეზე მეტხანს გრძელდება, ან თუ გაჩნდა ახალი/პროგრესირებადი ნევროლოგიური სიმპტომები. მოუსვენარი ფეხების სინდრომის ნიშნების, მედიკამენტების გვერდითი მოქმედებების ან სედატიური პრეპარატების ხანგრძლივი, არაკონტროლირებადი მიღების შემთხვევაში ექიმთან ვიზიტი აუცილებელია. ხშირად საჭიროა პოლისომნოგრაფია, რათა სწორი დიაგნოზის საფუძველზე ავარჩიოთ მართვის საუკეთესო გზა.

რამდენად რეკომენდებულია მედიკამენტების მუდმივი გამოყენება?

მუდმივი გამოყენება რეკომენდებული არ არის. პრეპარატები—მაგალითად ბენზოდიაზეპინური რეცეპტორების აგონისტები—სასურველია მხოლოდ ხანმოკლე კურსით, მწვავე ინსომნიის ეპიზოდებში. არსებობს ორექსინის რეცეპტორების ანტაგონისტები თუმცა მათი დანიშვნა ინდივიდუალურ გადაწყვეტილებას საჭიროებს.ზოგ პაციენტში ძილს ტრიციკლური ანტიდეპრესანტები აუმჯობესებს, განსაკუთრებით თუ თან ახლავს შფოთვა, დეპრესია ან პირველადი ტიპის თავის ტკივილები, თუმცა მრავალი გვერდითი მოვლენა აქვთ და შერჩევა ფრთხილად უნდა მოხდეს. ორსულობაში და ღვიძლის, თირკმლების თუ ფილტვების მძიმე უკმარისობის დროს აუცილებელია განსაკუთრებული სიფრთხილე.გადაწყვეტილებად.

რა ტიპის რჩევებს მისცემდით მკითხველს მეხსიერების, კონცენტრაციისა და ხარისხიანი ძილის შესანარჩუნებლად?

უპირველესად, სასურველია შეინარჩუნოთ სტაბილური რეჟიმი — დაძინებისა და გაღვიძების ერთი და იგივე დრო , მათ შორის არასამუშაო დღეებშიც. საძინებელი გამოიყენეთ მხოლოდ ძილისთვის: ლეპტოპი, ტელეფონი და სამუშაო დატოვეთ გარეთ. დღის ძილს მოერიდეთ; თუ მაინც გჭირდებათ, მაქსიმუმ 20–30 წუთამდე შეზღუდეთ და მხოლოდ დღის პირველ ნახევარში . იყავით ფიზიკურად აქტიური დღისით, მაგრამ ძილის წინ ინტენსიურ ვარჯიშს ნუ მიმართავთ. საღამო დაუთმეთ რელაქსაციას — სუნთქვით ვარჯიშს, მსუბუქ მედიტაციასა და მშვიდ „საძინებელ“ რიტუალს, რომელიც ორგანიზმს ძილის სიგნალს მისცემს. იზრუნეთ გარემოზე: საძინებელი იყოს ბნელი, ჩუმი და ზომიერად გრილი — ეს აშკარად აუმჯობესებს ძილს. მოერიდეთ ალკოჰოლს და სედატიურ საშუალებებს, ასევე გვიან საღამოს კოფეინს; მოწევას, განსაკუთრებით ძილის წინ, უარი თქვით. საჭიროების შემთხვევაში გამოიყენეთ პოზიციური სტრატეგიები. საბოლოოდ, წამყვანი ინსტრუმენტებია CBT‑I და ძილის დღიური — ისინი გაძლევთ პირად უკუკავშირს, ზრდის მოტივაციას და ნათლად გაჩვენებთ პროგრესს.

R