ბავშვის განვითარება მრავალსაფეხურიანი და ინდივიდუალური პროცესია, რომელზეც გავლენას ახდენს როგორც გენეტიკა, ასევე გარემო, ყოველდღიური ჩვევები და მშობლების მიერ შეთავაზებული გამოცდილებები. ხშირად გარკვეული ნივთები ან დახმარების მეთოდები თითქოს ამარტივებს ბავშვის ყოველდღიურობას, მაგრამ ზედმეტად ან შეუსაბამო ასაკში გამოყენებისას შეიძლება შეაფერხოს ის უნარები, რომლებიც ბუნებრივად უნდა ჩამოყალიბდეს.
ამასთან, მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს: ბავშვი არ ვითარდება სტანდარტული სქემის მიხედვით. რეკომენდაციები ზოგად მიმართულებას გვაძლევს, მაგრამ თითოეული ბავშვი საკუთარი ტემპით სწავლობს სიარულს, ლაპარაკს, საკუთარ მოთხოვნილებებზე რეაგირებას, მენტალურ და მოტორულ უნარებს.
ამ სტატიაში განვიხილავთ გავრცელებულ ჩვევებს — საწოვარას, პამპერსს, ჭოჭინას, ხმაურიან ინტერაქტიულ სათამაშოებს, ეკრანებს, ელექტრონულ თამაშებსა და სამთვლიან ველოსიპედს, რომლებიც ხშირად გამხდარა საკამათო და ავხსნით, რა ასაკში, როგორ და რატომ შეიძლება გამოიწვიონ განვითარების შენელება, ან რა შემთხვევაში უბრალოდ საჭიროებენ სწორ გამოყენებას და არა აკრძალვას.
არ არის სავალდებულო, რომ ყველა ბავშვმა 12 თვის ასაკში დაანებოს საწოვარას თავი. საერთაშორისო რეკომენდაციებით, სასურველია 1.5–2 წლისთვის ეტაპობრივი ჩამოშორება, რადგან შეიძლება გახანგრძლივდეს წოვის ჩვევა (შემდგომში – თითის კვნეტა, ფრჩხილების კვნეტა და ა.შ.);
შესაძლებელია გავლენა მოახდინოს თანკბილვაზე;
საწოვარა ხშირად ხდება ემოციური რეგულაციის ერთადერთი მექანიზმი.
პრობლემაა არა თვითონ საწოვარა, არამედ ზედმეტად ხანგრძლივად გამოყენება.
თანამედროვე გაიდლაინებით (AAP, NHS, WHO) ტუალეტის სწავლების საშუალო ასაკი 2–3 წელია; უფრო ადრე, მაგალითად 18 თვეზე, ბევრ პატარას ჯერ კიდევ არ აქვს ის ფიზიკური და ემოციური შესაძლებლობები, რომლებიც საჭიროებს საკუთარი მოთხოვნილებების კონტროლს. მნიშვნელოვანია გვესმოდეს, რომ ეს პროცესი არ უნდა დაეყრდნოს არც წნეხს და არც სპეციალურად შექმნილ არაკომფორტულ სიტუაციებს. ბავშვი სწავლობს ბევრად უკეთ მაშინ, როცა უსაფრთხოდ, მშვიდად და ბუნებრივი ინტერესით მიდის ამ ნაბიჯისკენ.
საფენის გადაჩვევის მთავარი ნიშნებიც სწორედ ბუნებრივად ჩნდება: ბავშვი იწყებს იმის გამოცხადებას, რომ რაღაც სჭირდება — ზოგჯერ სიტყვებით, ზოგჯერ ჟესტით ან ქცევით. შეუძლია ცოტა ხნით შეკავება, მოითმინოს, სანამ ქოთანზე დავსვამთ, და უკვე ინტერესდება თვითონ პროცესითაც. ასეთ დროს ტუალეტის სწავლება უფრო მარტივად, სწრაფად და სტრესის გარეშე მიმდინარეობს. ანუ სწორი მომენტი არის მაშინ, როცა ბავშვის სხეულიც და ემოციური მდგომარეობაც მზადყოფნას გამოხატავს — და არა მაშინ, როცა ეს უბრალოდ კალენდარში წერია.
ჭოჭინა რეალურად აზიანებს მოტორულ განვითარებას. ამერიკის პედიატრიის აკადემია მათ გამოყენებას საერთოდ არ უწევს რეკომენდაციას, რადგან:
ხელს უშლის ნორმალურ ბალანსს;
ზრდის ტრავმის რისკს;
აჩერებს ბუნებრივ მიმდევრობას, როცა ჯერ ცოცვაა, შემდეგ წამოდგომა და ბოლოს სიარული. ჭოჭინა ბლოკავს ბავშვის ბუნებრივ მოძრაობას, რის გამოც ის ვერ სწავლობს საკუთარ სხეულთან კოორდინაციას — ანუ ვერ იგებს, როგორ მუშაობს მისი ბალანსი, კუნთები, მოძრაობის სიჩქარე და სივრცეში გადაადგილება.
მეტყველების თერაპევტები ამბობენ, რომ ინტერაქტიული სათამაშოები სიტყვებს კი იმეორებენ, მაგრამ დიალოგს ვერ ქმნიან, ამიტომ არ ავითარებენ სოციალური ურთიერთობის უნარს. ეს სათამაშოები შეიძლება იყოს დამატება, მაგრამ არ უნდა ჩაანაცვლოს ცოცხალი საუბარი, კითხვა, სიმულაციური („როლური“) თამაში.
ახალ გაიდლაინებში:
0–18 თვე: ეკრანი საერთოდ არ არის რეკომენდებული .
18–24 თვე: მხოლოდ მშობელთან ერთად, 10-15 წუთი.
2–5 წელი: დღეში მაქს. 1 საათი, მაღალ ხარისხიანი კონტენტი.
პრობლემა თავად ტელევიზორი კი არა, ისაა, როგორ მოქმედებს ის ბავშვის ტვინზე გრძელვადიანად. ტელევიზორის წყალობით, ტვინი მუდმივად იღებს ხმებს, სურათებს, მოძრაობას — ეს ერთგვარი „სტიმულაციის წვიმაა“. შედეგად, ბავშვს აღარ შეუძლია მშვიდ გარემოში კონცენტრაცია, მუშაობა, თამაში ან ფიქრი. მომავალში სწავლა და დისცპლინის დაცვა ძალიან რთულდება.
შეუზღუდავი დრო დამოკიდებულებას ზრდის. ასევე ამცირებს ფიზიკურ აქტივობას, აზიანებს ძილის რეჟიმს, ხელს უშლის თვითრეგულაციის ჩამოყალიბებას. 2–5 წლის ბავშვებისთვის რეკომენდებულია 30 წუთამდე, 6+ ასაკში — მკაფიო წესებით.
სამთვლიანი ველოსიპედი 3 წლის მერე უბრალოდ აღარ ავითარებს ახალ უნარს.
3–4 წლიდან ბავშვი უკვე ფიზიკურად მზად არის ბალანსის შესასწავლად — სწორედ ამიტომ ორბორბლიანი ველოსიპედი მის უნარებს გააუმჯობესებს და გააძლიერებს.
როცა სამთვლიანიდან ორ ბორბალზე გადავა, ბავშვი იწყებს წონასწორობის აქტიურად მართვას, სხეულის სხვადასხვა ნაწილის კოორდინირებულ მოძრაობას, სივრცის უკეთ აღქმას.