ჰაერის დაბინძურება სამყაროში ყოველთვის პრობლემა იყო, მაგრამ ზოგჯერ სმოგი ისეთი მასშტაბის კატასტროფას იწვევდა, რომ ისტორიაში სამუდამოდ შემორჩა. ეს არ არის მხოლოდ “ნისლი” — ზოგ ქვეყანაში სმოგის ბურუსმა რამდენიმე დღეში ათასობით ადამიანი იმსხვერპლა, საზოგადოება კი სრულიად პარალიზებულ მდგომარეობაში დატოვა.

წარმოგიდგენთ მსოფლიოს ყველაზე ცნობილი სმოგკატასტროფების ეპიზოდებს.

1. მაასის ხეობის ტრაგედია — ბელგია, 1930

დეკემბრის სიცივეში, ვიწრო მაასის ხეობაში ქარიც აღარ ქროდა და სქელი ნისლიც ვერ მოძრაობდა. მაღაროები, ფოლადის ქარხნები და ქიმიური საწარმოები ჭარბად გამოჰოფდნენ თუთიის, გოგირდისა და სხვა ტოქსინების ღრუბლებს. ნისლი რამდენიმე დღით “ჩაიკეტა” მთებს შორის და ხალხს სასუნთქი ჟანგბადი გადაუკეტა. ადამიანებს ერთდროულად დაეწყოთ ქოშინი, სუნთქვის უკმარისობა, თავბრუსხვევა.

მხოლოდ ხუთ დღეში 65 ადამიანი გარდაიცვალა, ათასები კლინიკებში მოხვდნენ. ექიმები ვერ ხვდებოდნენ, რა იყო მიზეზი - მსოფლიო ჯერ კიდევ ვერ ხედავდა დაბინძურების ნამდვილ ძალას.

2. დონორას “სიკვდილის ნისლი” — აშშ, 1948

პატარა ქალაქი, ორი ქარხანა და დაბლა ჩამოწოლილი ჰაერის მასები — ეს საკმარისი აღმოჩნდა. 23–31 ოქტომბერს დონორაზე დაეშვა ბნელი, მოყვითალო ბურუსი, რომელიც მიწის ზედაპირდთან ახლოს აჩერებდა ქარხნების გამონაბოლქვს. მანქანები ვეღარ მოძრაობდნენ, სახლებშიც კი აირი გროვდებოდა.

6 000 ადამიანი მოიწამლა, 20 იმავე გარდაიცვალა, ათობით — შემდეგ დღეებში. ზოგი ეზოში გამოვიდა სუფთა ჰაერის სასუნთქად და ადგილზე დაეცა.

ეს ეპიზოდი პირველი დიდი სიგნალი გახდა აშშ-თვის: ჰაერის დაბინძურება უკვე ეროვნული უსაფრთხოების საკითხად იქცა.

3. ლონდონისდიდი სმოგი — 1952

ლონდონში ქვანახშირს ყველა იყენებდა — ტრანსპორტიდან დაწყებული, სახლებით დამთავრებული. 5 დეკემბერს ყვითელ-მომწვანო ბურუსმა ქალაქი მთლიანად დაფარა. ხილვადობა ზოგ ქუჩაზე ერთ მეტრამდე ჩამოვიდა. ავტობუსები გაჩერდა, თეატრები დაიკეტა, რადგან სცენაზე მსახიობები ერთმანეთს ვერ ხედავდნენ.

ცოტა ხანში სასწრაფოებში რიგები დადგა: ბავშვები ქოშინით, მოხუცები გაძნელებული სუნთქვით, ასთმის შეტევებით მიჰყავდათ. პირველ კვირებში ოფიციალურად 4 000 გარდაცვალება დაფიქსირდა, რეალური რიცხვი კი მოგვიანებით 10–12 ათასამდე ავიდა.

ამ შემთხვევამ დაანახა მსოფლიოს, რა შეიძლება გამოიწვიოს „უბრალოდ ბოლმა“.

4. პეკინის “აეროპოკალიფსი” — ჩინეთი, 2013

იანვრის დღეებში პეკინში ჰაერი იმდენად დაბინძურდა, რომ მაღლობებიდან ქალაქი საერთოდ აღარ ჩანდა — თითქოს მიწამ ჩაყლაპა. PM2.5 მაჩვენებელი ნორმას 20–25-ჯერ აჭარბებდა.

მხოლოდ ერთ საავადმყოფოში რესპირატორული პრობლემებით მისული ბავშვების რიცხვი ერთ დღეში 900-ს გადაცდა. სკოლები დაიკეტა, რეისები გაუქმდა, ხალხს ურჩევდნენ, გარეთ საერთოდ არ გასულიყვნენ.

ეს იყო მომენტი, როცა ჩინეთმა მკაცრი რეგულაციების შემოღება დაიწყო საწვავის, ქარხნებისა და ტრანსპორტის მიმართ.

5. დელის ქრონიკული კრიზისი — ინდოეთი

დელი ხშირად ამყარებს ჰაერის დაბინძურების მსოფლიო ანტირეკორდებს. ზოგ შემთხვევაში AQI მაჩვენებელი ისე იზრდება, რომ მოწყობილობები ზედმეტად „ტოქსიკურ“ დონეს ვეღარც კი აღრიცხავენ.

სკოლები იკეტება, ბავშვებს გარეთ არ უშვებენ, ექიმები ამბობენ — „ერთი დღის სმოგი დრის 40–50 სიგარეტის მოწევას.

რით განსხვავდება თბილისის სმოგი ამ ისტორიებისგან?

თბილისი ამ მასშტაბის კატასტროფის ზღვარზე, საბედნიეროდ, არ დგას, მაგრამ აქვს საერთო მექანიზმები:

• ქალაქი ცუდად ნიავდება — ინვერსია ხშირად „კეტავს“ მტვერს ქალაქში.

• თბილისში დიდი წილი მოდის ავტოტრანსპორტზე (დიზელზე მომუშავე ძრავები, საცობები,) სამშენებლო მტვერი.

• ზამთარში ემატება გათბობის ნამწვავი.

ჰაერი ხშირად WHO-ს უსაფრთხო ზღვარს 3–5-ჯერ აჭარბებს, რაც ნიშნავს, რომ პრობლემა ქრონიკულია — არ არის ერთჯერადი ტრაგედია, მაგრამ ჯანმრთელობაზე ზემოქმედება წლობით გროვდება.

ბავშვებისთვის ეს განსაკუთრებით საშიშია: ფილტვები ჯერ განვითარების პროცესშია, სუნთქვა უფრო სწრაფია, პატარები მტვერს უფრო ღრმად შეისუნთქავენ.

თბილისი არ არის დონორა ან ლონდონი, მაგრამ ენდემურად დაბინძურებული გარემო მაინც ზრდის ბრონქიტის, ასთმის, ალერგიების, გულ-სისხლძარღვთა პრობლემების და ზედა სასუნთქი გზების ხშირი ინფექციების რისკს.

რა უნდა ქნან მშობლებმა, როცა თბილისში სმოგია

1. ნუ გაიყვანთ ბავშვებს გარეთ სმოგის პიკზე

განსაკუთრებით დილით და საღამოს. ეზოში სირბილი, თამაში — ზრდის შესუნთქული ჰაერის მოცულობას და ამძიმებს რისკებს.

2. სახლი გაანიავეთ მხოლოდ შუადღისას

დილას და საღამოს კონცენტრაცია ყველაზე მაღალია. შუადღეს (12:00–16:00) ინვერსია ცოტათი სუსტდება.

4. მანქანით გადაადგილებისას — ფანჯრები დახურული და ჰაერის რეცირკულაცია ჩართული უნდა იყოს

ტრანსპორტის ბოლი არის ერთ-ერთი ყველაზე ტოქსიკური წყარო.

5. ნიღბები ეფექტურია მხოლოდ KF94 / N95 (ბავშვებისთვის შესაბამისი ზომა)

ქირურგიული ნიღაბი PM2.5-ს პრაქტიკულად არ აკავებს. 2 წლამდე ბავშვებს ნიღაბი არ უკეთდებათ.

6. სახლში თამაში სჯობს — მხიარულად, აქტიურად, მაგრამ უსაფრთხოდ

სირბილი, ველოსიპედი და სპორტი გარეთ სმოგიან დღეებში არ შეიძლება. ეს აქტივობები შეცვალეთ ლეგოთი, წიგნებით, მუსიკალური თამაშებით.

7. დაატენიანეთ ოთახი და მიეცით ბავშვებს ბევრი წყალი

მშრალი ჰაერი + მტვერი აუარესებს ყელისა და ცხვირის გაღიზიანებას. დამატენიანებელი სიფრთხილით გამოიყენეთ — ტენიანობა ოთახში 40–50% უნდა იყოს.

8. განსაკუთრებული სიფრთხილე ასთმიან და ალერგიულ ბავშვებთან

ინჰალატორი და ექიმის რეკომენდაციები ყოველთვის მზად უნდა გქონდეთ. სმოგი ასეთ ბავშვებში ადვილად იწვევს სპაზმს.

მსოფლიოს ისტორიამ აჩვენა, რომ სმოგი არ არის უბრალო „ნისლი“, არამედ რეალური საფრთხე. თბილისი დიდი კატასტროფების დონემდე არ მიდის, მაგრამ ქრონიკული დაბინძურება ნელა, შეუმჩნევლად მაინც მოქმედებს ბავშვების და უფროსების ჯანმრთელობაზე.

ამიტომ მშობლებისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია — გონივრული სიფრთხილე, სწორი ყოველდღიური ჩვევები და ჰაერის ხარისხის კონტროლი. რაც არავითარ შემთხვევაში არ გულისხმობს პანიკას, არამედ პასუხისმგებლობას — ბავშვის ჯანმრთელობა სწორედ ასეთ პატარა გადაწყვეტილებებზეა დამოკიდებული.