უამრავი წიგნი, სტატია და ლექცია არსებობს „თანამედროვე“ აღზრდის მეთოდებზე. თუმცა ამ ტენდენციების უმეტესობა უარყოფს წარსულ გამოცდილებას: მკაცრი საზღვრების ნაცვლად — სრული თავისუფლება, მშობლის ავტორიტეტის ნაცვლად — მშობელთან მეგობრობა, წესების ნაცვლად — მათი სრული არარსებობა. ხშირად გაიგონებთ, ერთ უკიდურესობას გავექეცით და მეორეში აღმოვჩნდითო. ხშირად ეს მართალიცაა - უკიდურესობები კი ბავშვებისთვის საზიანოა.
დავაკვირდეთ სამ ყველაზე პრობლემურ ტენდენციას.
„თავისუფალი აღზრდა“ ხშირად საზღვრების სრულ არარსებობაში და დაუშვებელ ქცევებში ერევათ. მშობლები ყველაფერს უთმობენ ბავშვს, თითქოს ასე აძლიერებენ მასში თავდაჯერებულობას. რეალურად კი ბავშვი უფრო მეტად შფოთავს.
ასეთი აღზრდის რისკია გაურკვევლობა, დაძაბულობა, არასტაბილურობა.
ბავშვს სჭირდება საზღვრები, წესები და ნორმები — ეს არის მისი უსაფრთხოების საფუძველი. როდესაც წესები არ არსებობს, ბავშვი თავს არ გრძნობს დაცულად: არ იცის, სად გადის „ზღვარი“, რა შეიძლება და რა — არა.
ეს არ ნიშნავს ისევ უკიდურეს სიმკაცრეში დაბრუნებას. საჭიროა კარგად შერჩეული, რამდენიმე მყარი წესი, რომელსაც არც ბავშვი და არც მშობელი არ დაარღვევს.
მაგალითად: თუ ვამბობთ, რომ პლანშეტზე თამაში მხოლოდ ერთი საათით შეიძლება, ეს წესი — უპირობოდ უნდა შესრულდეს. „არა“ ნიშნავს „არას“, მიუხედავად იმისა, როგორ რეაგირებს ბავშვი — ტირილით, გაბრაზებით თუ მანიპულირებით.
რამდენიმე მტკიცე „არა“ საკმარისია, რომ ბავშვმა იგრძნოს — სწორედ აქედან იწყება რეალური თავისუფლება და არა ქაოსი.
დღეს პოპულარული გახდა ფრაზა: „მე და ჩემი შვილი მეგობრები ვართ“. ზოგი დედა ამაყად ამბობს, რომ შვილი მას სახელით მიმართავს. თითქოს ეს სიახლოვის ნიშანია, მაგრამ სინამდვილეში ბავშვის ცხოვრებას ართულებს.
აღზრდის რისკი: ბავშვისთვის დაკისრებული ზედმეტი პასუხისმგებლობა და დაბნეულობა.
ოჯახში ყოველთვის არსებობს იერარქია. მშობლის როლია — ზრუნვა, წესების დაწესება, მიმართულების მიცემა. ბავშვის როლია — სწავლა, მცდელობა, შეცდომები, პროტესტი. თუ მშობელი ბავშვის „თანასწორი“ ხდება, კონტროლის ბერკეტს კარგავს.
სწორედ ამიტომ მშობელი მეგობარი ვერ იქნება — მაგრამ შეიძლება იყოს თბილი, იმედიანი, მოსიყვარულე და პატივისცემით სავსე უფროსი, რომელიც თავის როლს ბოლომდე ასრულებს.
საზღვრები უნდა არსებობდეს როგორც მშობლისგან, ასევე ბავშვის მხრიდან. მშობელმა მკაფიოდ უნდა თქვას: „ეს არ შეიძლება“, მაშინაც კი, როცა ბავშვი პატარაა და უბრალოდ ხელს აღმართავს ან სათამაშოს ისვრის. ასევე უნდა ვასწავლოთ ბავშვს, რომ მასაც შეუძლია თქვას „არა“, ჰქონდეს საკუთარი სივრცე და გრძნობები.
როცა თითოეული თავის როლშია, ნამდვილი ნდობა და ურთიერთპატივისცემა სწორედ მაშინ ყალიბდება.
როდესაც მშობლებს ეკითხები, აქვთ თუ არა ბავშვებს თავისუფალი დრო, პასუხობენ: „რა დრო? სკოლა, სპორტი, ინგლისური, წრეები…“
დღევანდელი მშობლები ცდილობენ, ბავშვის განრიგი ბოლო წუთამდე შეავსონ — თითქოს მისთვის ასე უკეთესია. სინამდვილეში ამით ვზღუდავთ და ვასუსტებთ მათ.
რისკი: თვითორგანიზების ნაკლებობა, კრეატიულობის დაკარგვა, სულიერი გადაღლა.
როცა ბავშვი მუდმივად ჩარჩოებსა და მითითებებშია, მას არ აქვს უნარი იფიქროს: „ახლა რა მინდა? რა გავაკეთო?“ „თავისუფლებაზე“ გამოსული ბავშვი იკარგება — არ იცის, როგორ გამოიყენოს საკუთარი დრო.
მშობლები ამას ხედავენ და უფრო კიდევ უფრო ტვირთავენ: „ჯობს ვატარო წრეზე, ვიდრე უაზროდ იჯდეს“.
ბავშვის განრიგში აუცილებლად უნდა არსებობდეს „სიცარიელე“ — დრო, როცა მას არაფრის გაკეთება არ ევალება. ეს დრო აუცილებელია:
თავისუფალი თამაშისთვის
ფანტაზიისთვის
შინაგანი მოტივაციის გასაღვივებლად
დღეს აღარ არსებობს ეზოს კულტურა, სადაც ბავშვები ასაკის მიხედვით ერთად თამაშობდნენ, არეგულირებდნენ წესებს, თავად იგონებდნენ როლებსა და ისტორიებს.
მიუხედავად ტექნოლოგიებისა, არაქონსტრუქციული, თავისუფალი თამაში ჯერ კიდევ ბავშვობის ყველაზე მნიშვნელოვან ნაწილად რჩება — განსაკუთრებით სკოლამდელ ასაკში.
ეს არის „ფანტაზიის ტრენაჟორი“, სადაც ბავშვი ერთი წუთით შეიძლება იყოს ჯარისკაცი, შემდეგ კი ასტრონავტი მთვარეზე.
მშობლებს შეუძლიათ შექმნან სივრცე, სადაც ბავშვები ერთად, ტექნოლოგიების გარეშე ატარებენ დროს. ან შეიძლება ბავშვს ვთხოვოთ, თვითონ მოიგონოს თამაში და თავად დაგვინიშნოს როლი — ეს მის შინაგან თავისუფლებას ააქტიურებს.
საუკეთესო აღზრდა არც უკიდურესი სიმკაცრეა და არც ნებადართულობის სრული ქაოსი. ბავშვს სჭირდება:
საზღვრები
სტაბილური, პატივისცემაზე დაფუძნებული ურთიერთობა
თავისუფალი თამაში და უსაქმურობისთვის დრო
მშობელი, რომელიც ავტორიტეტია — მაგრამ მეგობრულად და თბილად ექცევა.
როცა ეს ბალანსი დაცულია, ბავშვიც მშვიდად და სწორად ვითარდება.