ხშირად ვხედავთ და ვისმენთ მოზარდების აგრესიული ქცევის შესახებ. ზოგჯერ ასეთი ქცევის მიზეზი ნამდვილად გარემოებებში იმალება — ეს შეიძლება იყოს რეაქცია ბულინგზე ან ოჯახურ პრობლემებზე, ხშირად ცუდ ქცევას უბრალოდ დროებით სიძნელეებს ან გარდატეხის ასაკსაც ვაბრალებთ. მაგრამ შეიძლება მიზეზი უფრო ღრმა იყოს — კერძოდ კი, ფსიქიკური აშლილობა.
გლობალურად, ცუდი ქცევა არის ის, რაც ეწინააღმდეგება საზოგადოებაში მიღებულ ნორმებს, ან როცა ბავშვი უბრალოდ არ გისმენთ. როგორ ვლინდება ეს? ბავშვი ავლენს აგრესიას ადამიანების, თანატოლების (ბაღში, სკოლაში), ცხოველების მიმართ, აზიანებს ნივთებს, ავეჯს, ან სრულიად არაადეკვატურ ქმედებებს სჩადის. მაგალითად: ტანსაცმელს იხდის ყველას წინაშე და ა.შ. ანუ ეს არის საზოგადოებისთვის მიუღებელი ქცევები.
რაც შეეხება დაუმორჩილებლობას, ეს პირდაპირ არის დაკავშირებული ზრდის ეტაპებთან:
1–3 წლის ასაკში დედა ბავშვისთვის მთელ სამყაროს წარმოადგენს.
3 წლიდან იწყება მინიმალური სოციალიზაცია: მის ყურადღებაში ჩნდებიან ოჯახის სხვა წევრები — მამა, ბებია, ბაბუა, ძიძა, ბაღის აღმზრდელი.
3–7 წლის ასაკში ბავშვი ახალ ფაზაში გადადის. პირველად იწყებს საკუთარი თავის განცდას, როგორც მშობლებისგან განსხვავებული პიროვნებისა.
6–7 წლისთვის ბავშვი ემზადება სკოლისთვის. ეს არის პირველი სერიოზული სოციალიზაცია: ავტორიტეტად ჩნდებიან მეგობრები, თანაკლასელები, მასწავლებელი. ბავშვი ახალ წრეში ხვდება, რაც ასევე ახალი სოციალური გამოცდილებაა.
თითოეულ ეტაპს ახლავს კრიზისი. ბავშვი იწყებს ხასიათის გამოვლენას, საზღვრების შემოწმებას. ჯერ დედაზე, შემდეგ სხვა ნათესავებზე. მაგალითად, თქვენ სთხოვთ: „მომაწოდე რამე“, „მოდი, სათამაშოები ავალაგოთ“. ის კი ან აპროტესტებს ან აგრესიით რეაგირებს. ეს არის სწორედ საზღვრების შემოწმება.
ბავშვს მცირე ასაკშიც უნდა ავუხსნათ მარტივად: „ეს ცუდია, ეს კარგი, ასე არ შეიძლება, კეთილად უნდა მოიქცე“. ყოველთვის უნდა არსებობდეს შედეგი: მაგალითად, საყვარელი მულტფილმების ყურების შეზღუდვა და ა.შ. თუ ბავშვი მოდის და გირტყამთ ან ცხოველს აწვალებს და თქვენ არ რეაგირებთ, ეს მომავალში დიდ პრობლემად იქცევა, განსაკუთრებით მოზარდობის ასაკში.
3–7 წელი — არის მთავარი პერიოდი „ცუდის“ და „კარგის“ გააზრებისთვის. ამავე დროს ყალიბდება დამოკიდებულებები (მაგ., გაჯეტებზე). დღევანდელი ბავშვები ძალიან განვითარებულები არიან: უკვე 3–4 წლის ასაკში თვითონ პოულობენ მულტფილმებს, უყურებენ სხვადასხვა ვიდეოებს, მათ შორის სრულიად შეუფერებელსაც, პორნოგრაფიაც არაა გამორიცხული. ეს გაზვიადებული ვარაუდი არაა, არამედ რეალური გამოცდილებაა რთულ მოზარდებთან მუშაობის შემდეგ, რომლებიც ჰყვებიან, რომ ყველაფერი სწორედ მაშინ დაიწყო.
ამიტომ მნიშვნელოვანია რეაგირება, ახსნა, ყურადღების მიქცევა. ცუდი ქცევა მხოლოდ აგრესია არ არის, არამედ ისიც, რომ ბავშვი არ გისმენთ თქვენ, აღმზრდელს, ბებიას ან ძიძას. ან როცა უკვე ადრეულ ასაკში აჩვენებს საწინააღმდეგო ქცევის ნიშნებს: ყველაფერს ჯიბრზე აკეთებს, სპეციალურად „პირიქით“.
სწორედ ამ ასაკში ყალიბდება საფუძველი, გახდება თუ არა ბავშვი მომავალში ბულინგის ინიციატორი ან აგრესორი. თუ მან დაარტყა კატას, საჭიროა რეაგირება და ახსნა.
ამავე პერიოდში ყალიბდება კომუნიკაციის უნარები და თვითშეფასება. ამიტომ ძალიან მნიშვნელოვანია, აქებთ თუ არა ამ დროს ბავშვს, ასწავლით თუ არა სხვებთან ურთიერთობას, გაცნობას და ურთიერთობების დამყარებას.
სპეციალისტს უნდა მიმართოთ მაშინ, როცა ხვდებით, რომ ვერ ართმევთ თავს. მიზეზები შეიძლება ბევრნაირი იყოს. მაგალითად, ჰიპერმზრუნველობა: 5–6 წლამდე ყველაფრის უფლებას აძლევდით, შემდეგ აღმოჩნდა, რომ ბავშვი უკონტროლოა და არ გისმენთ. შესაბამისად, იგივე იქნება ბაღში, სკოლაში — და ყველგან დაიწყებენ მის გარიყვას.
კიდევ ერთი ნიშანი: თქვენ უწესებთ აკრძალვებს, ჰპირდებით ჯილდოს, ამხნევებთ, მაგრამ ბავშვი არ რეაგირებს. გპირდებათ, მაგრამ არ ასრულებს, ყველაფერს ფარულად აკეთებს. ეს სიგნალია: დროა სპეციალისტს მიმართოთ.
თუ 6–7 წლის ბავშვი სრულიად არადამაკმაყოფილებელ ქცევას სჩადის (კლასში შარვალს იხდის, მერხებზე ხტუნავს) ან, პირიქით, ზედმეტად ჩაკეტილია (მთელი დღე ფანჯარაში იყურება, არ იცავს ჰიგიენას, იგონებს წარმოსახვით მეგობრებს და მათთან საუბრობს), ეს უკვე შეიძლება იყოს მიზეზი ფსიქიატრთან ან ნევროლოგთან კონსულტაციისთვის. დიაგნოზს ასეთ ასაკში არ დასვამენ, მაგრამ მაინც გასაგები გახდება, რა მიმართულებით უნდა მოემზადოთ და რას მიაქციოთ ყურადღება.