ბავშვები ერთნაირ გარემოში იზრდებიან, მაგრამ განწყობასა და სამყაროზე მათ რეაქციებს შორის ხშირად დიდი განსხვავებაა. ზოგს ყველაფერი მშვიდად, სტაბილურად და ზედმეტი ემოციების გარეშე გადააქვს, ზოგს კი ყოველი ახალი სიტუაცია სტრესავს. ამ განსხვავებების კვლევას თითქმის 40 წელი მიუძღვნა ცნობილმა პედიატრმა და ფსიქიატრმა, კალიფორნიის უნივერსიტეტის საპატიო პროფესორმა თომას ბოისმა.
მისი უხილავი, მაგრამ ძალზე ზუსტი კლასიფიკაცია დღესაც ხშირად გამოიყენება: ბავშვები შეიძლება პირობითად დავყოთ „ბაბუაწვერებად“ და „ორქიდეებად“.
„ბაბუაწვერებად“ ბოისი ბავშვების უმრავლესობას მოიხსენიებს. ბაბუაწვერა ისეთივე სიმბოლურია, როგორც ბუნებაში – უბრალო, გამძლე, ადვილად შემგუებელი.
ასეთი ბავშვი:
გარემო პირობებს სწრაფად ეგუება
რჩება მშვიდი და სტაბილური, რაც არ უნდა მოხდეს მის ირგვლივ
ინარჩუნებს ინტერესს სამყაროს მიმართ
სტრესს შედარებით იოლად უმკლავდება
ბაბუაწვერა ბავშვი თითქოს ბუნებრივად დაიბადა იმით, რომ ცხოვრების სირთულეებს გაუძლოს. ამიტომ მშობლები ხშირად უფრო მშვიდად არიან: იციან, რომ ეს ბავშვი ბევრ სიტუაციას საკუთარი ძალებითა და სიმტკიცით გადალახავს.
ორქიდეები სრულიად განსხვავებული ტიპი არიან — ისეთივე ნაზები და განსაკუთრებულები, როგორც მცენარე, რომლის მიხედვითაც უწოდეს სახელი.
ორქიდეა ბავშვი:
ძალიან მწვავედ რეაგირებს ხმაურზე, ცვლილებებზე, უცხო ადამიანებზე
ძლიერად განიცდის როგორც კარგ, ისე ცუდ მოვლენებს
ახალ გარემოს უფრო ნელა ეჩვევა
ემოციებს ღრმად და ძლიერად განიცდის
ეს მაღალი მგრძნობელობა მხოლოდ ხასიათის ნიუანსი არ არის — მას გააჩნია ბიოლოგიური საფუძველი. კვლევებმა აჩვენა, რომ ორქიდეები სტრესულ სიტუაციებში უფრო ინტენსიურ ფიზიოლოგიურ რეაქციებს ამჟღავნებენ: მკვეთრად იმატებს კორტიზოლი, აჩქარდება გულისცემა, ოფლიანდება ხელისგულები, თვალის გუგები სწრაფად იცვლიან ზომას.
ორქიდეების მაღალ სენსიტიურობას ხშირად თან ახლავს: შედარებით სუსტი იმუნიტეტი, რესპირატორული ინფექციებისადმი მიდრეკილება, პნევმონიისა და ასთმის უფრო მაღალი რისკი, ზრდასრულ ასაკში — ჰიპერტენზიისა და გულ-სისხლძარღვთა პრობლემების ალბათობა.
ბოისის თქმით, ერთსა და იმავე ბიოლოგიურ პროცესებს მოჰყვება როგორც ბავშვის ძლიერი ემოციური მგრძნობელობა, ისე ფიზიოლოგიური მოწყვლადობა.
საოცარია, მაგრამ სრულიად ბუნებრივია, როდესაც ერთ ოჯახში იზრდებიან როგორც „ბაბუაწვერები“, ისე „ორქიდეები“.
ამ განსხვავებას განაპირობებს: გენეტიკა, ბავშვის სქესი, ოჯახში მისი დაბადების რიგი.
ზედაპირზე ჩანს, რომ ბავშვები ერთნაირ გარემოში ცხოვრობენ, მაგრამ რეალურად სტრესთან გამკლავების უნარი მნიშვნელოვნად ინდივიდუალურია.
ბოისი წერს:„შესაძლოა, ორქიდეა ბავშვის გაზრდა ყველაზე რთული მშობლური ამოცანაა.“
მშობელმა მუდმივად უნდა დაიჭიროს ოქროს შუალედი: არ ჩააგდოს ბავშვი ისეთ სიტუაციაში, რომელსაც ვერ გაუმკლავდება, მაგრამ არც ზედმეტად დაიცვას, რათა არ დაკარგოს გამძლეობის გამომუშავების შანსი.
ორქიდეები სასათბურე პირობებშ კი არ უნდა იზრდებოდნენ, არამედ საჭიროებენ დოზირებულ გამოწვევებს — თანდათან, უსაფრთხოდ, თანმხლები მხარდაჭერით.
ორქიდეებს განსაკუთრებულად სჭირდებათ: ერთსა და იმავე დროს კვება, დღის რეჟიმი, სისტემატური ოჯახური რიტუალები.
ბოისი ამბობს:
„ორქიდეები აყვავდებიან მაშინ, როცა ყოველდღიურობაში არსებობს უცვლელი, მყარი ციკლი, რომელზეც შეუძლიათ დაყრდნობა.“
ემოციური სტაბილურობა სახლში — მათთვის ძირითადი საყრდენია. მშობლის მშვიდი ტონი და თანმიმდევრული ქცევა პირდაპირ აძლიერებს ბავშვის ფსიქიკას.
ახალი საქმე, ახალი სკოლა, ახალი ადამიანები — ორქიდისთვის ეს ყველაფერი ნაბიჯ-ნაბიჯ, მომზადებით და თანადგომით უნდა მოხდეს.
„ბაბუაწვერა“ და „ორქიდეა“ — ეს არაა ბავშვების სუსტებად და ძლიერებად დაყოფა, არამედ ორი განსხვავებული სტრატეგიაა სამყაროსთან ურთიერთობისთვის.
ბაბუაწვერა ადვილად უძლებს ქარს, ორქიდეა კი — სწორი მზრუნველობით — შესაძლოა გაცილებით უფრო ლამაზად და უნიკალურად აყვავდეს.
ორივე ტიპს თავისი ძალა აქვს. მშობლების მიზანია, დაინახონ ეს განსხვავებები და თითოეულ ბავშვს მისთვის საჭირო პირობები შეუქმნან.